Бэс ыйын 31 – от ыйын 1 күннэригэр Үөһээ Бүлүү улууһун Түгэхтэй алааһыгар баар Кыыр уйатын улахан балаҕаныгар Бүлүү түбэтин оҕолоругар аналаах “Түмэр түһүлгэ” диэн ааттаах тэрээһин буолан ааспыта.
Тэрээһин сүрүн сыалынан оҕолорго Ийэ тыл күүһүнэн төрөөбүт дойдуга тапталы, бэриниилээх буолууну уһугуннарыы буолла. Ол туһуттан оҕолору төрөөбүт тылларынан кэпсэтэргэ, санаа атастаһарга үөрэтэн, сахалыы толкуйдуурга, анаарарга уһуйан, түмсүүлээх буолуу кыайыы төрдө буоларын өйдөтөн икки күннээх үлэни ыытан, төрөөбүт тылын таптыыр, үчүгэйдик билэр киһиттэн киһилии киһи тахсарын быһаардыбыт. Уонна тэрээһин түмүгэр улуус, Бүлүү түбэтин оҕолорун “Ийэ тыл” түмсүүтүн көҕүлүүр бөлөҕүн тэрийдибит.
Барыта 59 оҕо муһунна. Хомустаах, Балаҕаннаах, Ороһу, Нам, Хоро, Кэнтик нэһилиэктэриттэн уонна 1-гы, 3-с, 4-с оскуолалартан, ону таһынан, Ньурбаттан Егорова Надежда Васильевна салайааччылаах 5 оҕо: Охлопков Кеша, Ньурба техничэскэй лисиэйиттэн, Карпович Люба, Ньурба элбэх хайысхалаах гимназиятыттан, Иванова Виолетта уонна Пахомова Василина, Маар орто оскуолатыттан, Жданова Анжелина, Хаҥалас орто оскуолатыттан, Бүлүүттэн 7 оҕо, ол иһигэр Г.С. Донской аатынан Бүлүү 2 №-дээх оскуолатыттан, Сотрудникова Екаерина Николаевна салайааччылаах 3 оҕо: Игнатьева Маша, Габышев Альберт, Алексеева Нарыйаана, уонна Чернышевскай орто оскуолатыттан, Нифонова Ирина Васильевна салайааччылаах 4 оҕо: Максимова Милена, Васильева Карина, Скрыбыкина Степанида, Иванова Каролина, Дьокуускайдааҕы республиканскай лисиэйтэн 4 оҕо: Гоголев Женя, Николашкин Толя, Семенов Лев, Тюкянова Лилиана – кэлэн кыттыыны ыллылар.
Тэрээһин Үөһээ Бүлүү улууһун Ийэ тыл Сүбэтиттэн: Тойтонова Люция Спиридоновна, Васильева Варвара Васильевна, Хабарова Полина Петровна, Саввинова Нина Родионовна, Саввинова Тамара Герасимовна, Егорова Зинаида Евсеевна, Данилова Тамара Афанасьевна, Иванова Анна Артуровна, Егорова Галина Алексеевна, Миронова Зинаида Ивановна, Захарова Галина Алексеевна, Данилова Тамара Афанасьевна, Овчинникова Антонина Николаевна – көмөлөрүнэн тэрилиннэ. Ону таһынан: Бараахап аатынан 1 оскуолаттан Герасимова Розанна Васильевна, Филиппов Федот Сергеевич, Прокопьев аатынан орто оскуолаттан Силигиянова Марта Симоновна, Михайлова Варвара Ивановна, Кэнтик оскуолатыттан Федорова Оксана Петровна, Яковлева Александра Васильевна, Хоро оскуолатыттан Максимова Саргылана Васильевна, Хомустаах оскуолатыттан Федорова Анастасия Андреевна – көмөлөстүлэр. Туспа тутан махтанабыт Ю.Н. Прокопьев аатына орто оскуола дириэктэригэр Кардашевскай Аскалон Даниловичка, ыалдьыттарбытын хоннорбутугар, И.Н.Барахов аатынан 1 оскуола дириэктэригэр Захаров Анатолий Викторовичка, аппаратуранан хааччыйбытыгар, Д.С.Спиридонов аатынан 4 оскуола дириэктэригэр Кынатов Юрий Васильевичка, туоһу суруктары, грамоталары таһаартарбытыгар, Н.К.Седалищев-Дьүөгэ Ааныстыырап аатынан Кэнтик орто оскуолатын дириэктэригэр Семенов Владислав Николаевичка, оскуолатын көрдөрөн, билиһиннэрбитигэр, Кэнтиктээҕи түмэл үлэһиттэригэр Алексеева-Оюрова Анна Васильевнаҕа, Филиппов Николай Дмитриевичка Чап уустарын түмэлин сиһии көрдөрбүттэригэр, Мойтохонова Айталина Михайловнаҕа оһуохай туһунан маастар кылааһын уонна оһуохай түһүлгэтин тэрийэн үҥкүүлэппитин иһин.
Тэрээһиммит бастаан алгыһынан онтон оһуохайынан, салгыы улуус баһылыгын солбуйааччыта Тойтонова Люция Спиридоновна эҕэрдэтинэн аһылынна. Ол кэнниттэн “Ынах маҥыраһан, сылгы кистэһэн, киһи кэпсэтэн билсэр” диэн сиэри туттуһан уйулҕа үлэһитэ Иванова Анна Артуровна иилээһининэн билсиһии түһүлгэтэ тэрилиннэ. Оҕолор сэттэ бөлөххө арахсан бэйэ-бэйэлэрин кытта билсэн айахтара аһыллан, санаалара сааһыланан үлэ салҕанна.
“Ийэ тылым көтөр кынатым” диэн аман өс түһүмэҕэр оҕолор бөлөҕүнэн талан ылбыт өс хоһооннорун суолтатын быһааран, билиҥҥи олоххо сөп түбэһиннэрэн ис хоһоонун арыйдылар уонна атын бөлөхтөр бэлэмнээбит ыйытыыларыгар хоруйдаатылар.
Үһүс түһүмэххэ бииртэн биир сонун сорудахтаах тыл оонньуутугар киирсэн ууга уокка түстүлэр, тиритэн-хорутан ыллылар. Сытыы киирсиилээх оонньуу кэнниттэн, уоскуйан баран, эҕэрдэ аргыстаах, хоһоон, ырыа бэлэхтээх күнүскү чэй тэрилиннэ.
Төрдүс түһүмэххэ төрөөбүт тылга сыһыаннаах “Көһүппэтэх өртүттэн түгэннэртэн” диэн уонча араас түбэлтэҕэ сүбэлэрин холбоон хоруй көрдөөтүлэр, санааларын этиннилэр. Холобур, “Оҕо оскуола кэнниттэн атын сиргэ үөрэнэ барбыт, кини төрөөбүт тылын билбэт эбит. Үөрэнэ сылдьар кэмигэр Саха сириттэн ыалдьыттар тиийбиттэр. Онуоха оҕо бииргэ үөрэнэр доҕотторо “Биир дойдулаахтаргын сахалыы ырыанан эҕэрдэлээ”, — диэн көрдөспүттэр. Эһиги бу оҕо оннугар эбиккит буоллар тугу гыныа этигитий?”
Бэһис түһүмэххэ тута хоруйу эрэйэр тылга сыһыаннаах сүүс ыйытыы быыстала суох кутулунна. Оҕолор харса суох билиилэрин үллэстэн илиилэрэ күөрэҥнээн олордо. Хас сөптөөх эппиэт аайы бөлөххө кэмпиэт бэриллэр, ону таһынан баал эбиллэр буолан киирсии ордук сытыырхайда. Бэл диэтэр сылайа быһыытыйан сыыһа хоруйу биэрэллэрэ кытта элбээтэ.
Алтыс түһүмэх сорудаҕа бэрт судургу буолла. Ол эрээри туолуута уустугурда. Бэриллибит буукубаттан саҕаланар тыллары баар оҕо барыта уочаратынан этэн иһиэхтээх. Уустуга биир тыл иккистээн хатыланыа суохтаах, хатыланна даҕаны оонньуу тохтуур. Ханна тиийэн иҥньибит сириттэн атын буукуба бэриллэн оҕо барыта сөпкө этиэр диэри салҕаныахтаах. Хлолобур, “А” буукубаттан тахсар тыллары этэллэр: ат, аат, атас, атах, алаас, анды, алаадьы, алар, ас, ампаар, адаҕа…. диэбит курдук. Оҕолор тылы билэллэрин таһынан болҕомтолоох буолуохтаахтар. Бастакы холонуу ырааппат, иккис өнүйбэт, үһүс тохтуур, төрдүс доҕолоҥнуур, бэһис бүдүрүйэр. Ити курдук уонча холонуу кэнниттэн чэпчэтии бэриллэр сахалыы ханнык баҕарар тылы этиэххэ сөп диэн буолар Холобур, “К”: күн, киис, кыыс, кэлэр, күүт, кэмпиэт, күрүө, кустук, кирдээх, Күннэй,.. Бастакы, иккис, үһүс холонуулар… мэлийии. Оҕолор даҕаны ыксыыллар, ханнык тыл этиллибитин үчүгэйдик истэ сатыыллар, болҕомтолорун барытын оонньууга уураллар, син биир кыаллыбат. Үһүс чэпчэтии, хайыы үйэҕэ этиллибит буукубалар иккистээн бэриллэллэр. “К” бүтэһик оҕоҕо тиийбэт, “Т” даҕаны “К” курдук буолар, “А” дьэ доҕоор баар оҕо барыта сөпкө этэн үөрүү үрдүүр, өрөгөй сүрдэнэр. Саха тылыгар уруй-айхал этиллэр, түөртүүр чэй тэриллэр.
Чэйдээн, сынньанан баран, “Бүлүү түбэтигэр саха тылын хайдах сайыннарабыт?!” диэн тиэмэни арыйар бырайыак оҥоруута, көмүскээһинэ буолар. Хас биирдии бөлөх бырайыагын толкуйдаан баатымаҥҥа оҥорор. Аһара кылгас бириэмэ бэриллибит диэн туруорсан эбии бириэмэ ылаллар. Бырайыактар ситэннэр, истээччилэр дьүүллэригэр тахсаллар. Истээччилэр ыйытыы бөҕөтүн биэрэн уокка арыыны кутан тыҥааһыны өссө күүһүрдэллэр. Бииртэн-биир сонун бырайыактар көмүскэнэн бүтэллэр.
Ахсыс түһүмэххэ оҕолор чаҕылыччы тыкпыт күннээх, чээлэй күөҕүнэн симэммит кырдалга, Хотун Бүлүү кэрэ кытылыгар тириилэрэ тэнийиэр диэри оонньоон сүргэлэрэ көтөҕүллэр. Ол кэмҥэ тэрээһини иилээн-саҕалаан ыыппыт дьон мустан, ийэ тылы сайыннарарга оҕолор ортолоругар туох-ханнык тэрээһиннэри ыытыахха сөбүн туһунан санаа атастаһа төгүрүк остуол тула мусталлар. Араас санаа, толкуй этиллэр. Сүнньэ биир: “Үлэ салҕаныахтаах, түөрт Бүлүү улууһа оҕолору түмэр, сахалыы тыллаах тэрээһиннэри эбии кэҥэтэн, дириҥэтэн, бэйэ-бэйэҕэ ыалдьыттаһан, көмөлөсүһэн иннибит диэки баран иһиэхтээхпит, тохтоон эрэ хаалыа суохтаахпыт”, — диэн.
Тохсус түһүмэххэ бастаан Бүлүү түбэтин оҕотун түмэр тоҕус оҕоттон турар көҕүлүүр бөлөҕү оҕолор бэйэлэрэ этии киллэрэн, куоластаан таллылар:
1)Васильев Айсен, Үөһээ Бүлүү улууһун И.Н.Барахов аатынан Үөһээ Бүлүү орто оскуолатын 7 кылааһын үөрэнээччитэ;
2)Васильева Ира, Үөһээ Бүлүү улууһун И.Н.Барахов аатынан Үөһээ Бүлүү орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ;
3)Федорова Кэскилээнэ, Үөһээ Бүлүү улууһун Д.С.Спиридонов аатынан Үөһээ Бүлүү орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ;
4)Скрыбыкина Степанида, Бүлүү улууһун С.М.Васильев аатынан Чернышевскай орто оскуолтын 8 кылааһын үөрэнээччитэ;
5)Васильева Карина, Бүлүү улууһун С.М.Васильев аатынан Чернышевскай орто оскуолтын 8 кылааһын үөрэнээччитэ;
6)Максимова Милена, Бүлүү улууһун С.М.Васильев аатынан Чернышевскай орто оскуолтын 10 кылааһын үөрэнээччитэ;
7) Карпович Люба, Ньурба улууһун С.В.Васильев аатынан Ньурбатааҕы элбэх хайысхалаах гимназия 8 кылааһын үөрэнээччитэ;
8)Иванова Виолетта, Ньурба улууһун Маар орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ;
9)Жданова Анжелина, Ньурба улууһун Н.И.Кочнев аатынан 1-Хаҥалас орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ.
Бу талыллыбыт тоҕус оҕо бэйэлэрэ туспа бассаап бөлөх тэринэн улуустарын сонунун атастаһан, сахалыы тылы оҕолор ортолоругар өрө тутары көҕүлээһини саҕалыахтаахтар, буолар тэрээһиннэргэ оҕолор ааттарыттан этиилэрин киллэриэхтээхтэр, ыытыллар үлэҕэ быһаччы көмөлөһүөхтээхтэр.
Маны сэргэ Үөһээ Бүлүү улууһун сэттэ оҕоттон турар бөлөҕө тэрилиннэ:
1)Васильев Айсен, И.Н.Барахов аатынан Үөһээ Бүлүү орто оскуолатын 7 кылааһын үөрэнээччитэ;
2)Васильева Ира, И.Н.Барахов аатынан Үөһээ Бүлүү орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ;
3)Федорова Кэскилээнэ, Д.С.Спиридонов аатынан Үөһээ Бүлүү орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ;
4)Васильева Эвелина И.Н.Барахов аатынан Үөһээ Бүлүү орто оскуолатын 8 кылааһын үөрэнээччитэ;
5)Семенова Ксения, Ороһу орто оскуолатын 8 кылааһын үөрэнээччитэ;
6)Соловьев Мираслав П.Н.Тобуроков аатынан Нам орто оскуолатын 7 кылааһын үөрэнээччитэ;
7) Оконосов Эрсан, Ю.Н.Прокопьев аатынан Үөһээ Бүлүү орто оскуолатын 7 кылааһын үөрэнээччитэ.
Бу тэриллибит оҕолор бөлөхтөрө хамсыы, уларыйа туруохтаах. Атын сиргэ көспүт, оскуоланы бүтэрэн барбыт, туохтан эрэ төрүөттэнэн бөлөхтөн тахсыбыт оҕолор оннуларыгар атынтан-атын оҕолор киирэн иһиэхтээхтэр.
Түмэр тэрээһин иккис күнүгэр Үөһээ Бүлүү улууһун оҕолорун түмэр бөлөҕөр киирбит оҕолор уонна ыалдьыттарбыт Бүлүү улууһун уонна республиканскай лисиэй оҕолоро Кэнтик нэһилиэгэр тиийэ сырыттыбыт. Кэнтиктэр арыылаах алаадьынан көрүстүлэр, баай ис хоһоонноох тэрээһининэн үөртүлэр.
“Түмэр түһүлгэ” өссө биир уратытынан Ньурба улууһун Ньурбатыттан “Байар” тыа хаһаайыстыбатын үрүҥ ас бородууксуйатын оҥорор кэпэрэтиибэ, оҕолору өйөөн көмөлөспүтэ буолла. Ол курдук Ньурба оҕолорун кэлэр-барар суолларын хааччыйбытын таһынан, тэрээһин кыттыылаахтарын минньигэс сүөгэйинэн, суоратынан күндүлээтэ. Тэрилтэ салайааччытыгар Филиппова Надежда Геннадьевнаҕа ийэлии истиҥ кыһамньытын иһин сүһүөхтээх бэйэбит сүгүрүйэн, хоолдьуктаах бэйэбит хоҥкуйан туран улаханнык махтанабыт. Маннык өйүүр дьон баалларыттан сүргэбит көтөҕүллэр, санаабыт манньыйар, айыах-тутуох санаабыт күүһүрэр!
“Түмэр түһүлгэ” ааттыын түмэр, үс Бүлүү улууһун оҕолорун түмтэ, туруоруммут сыалын ситтэ. “Саха тыла сайдыан баҕарабын, сайдыа диэн бэркэ эрэнэбин”, – диэн улуу Ойуунускай этэн кэбиспит ыратын олоххо киллэрсэр баҕк санаалаах, тэрийээччилэр уонна оҕолор үөрүү кынаттаах Бүлүү түбэтин биир гына тарҕанныбыт. Саха саҥата сатараатын, Ийэ тылбыт күүһүрдүн!!!
Үөһээ Бүлүү улууһун Ийэ тыл Сүбэтин
дьаһабылын салайааччыта Бурхалей Макаров