Олунньу 13-14 күннэригэр “Үс Хоһуун” успуорт комплексыгар өрөспүүбүлүкэтээҕи хотугу многоборьеҕа оскуола иннинээҕи саастаах оҕолорго күрэх буолла. Күрэҕи 7 нүөмэрдээх «Остуоруйа» оҕо сайдар киинэ иилээн-саҕалаан, «Үс Хоһуун” диэн уһуйаан оҕолоругар эти-сиини бөҕөргөтөргө анал бырагыраамаларыгар олоҕуран иилээн-саҕалаан тэрийдилэр. Сунтаар, Ньурба, Бүлүү уонна Үөһээ Бүлүү улуустарыттан уопсайа 18 хамаанда, 58 оҕо кыттыыны ыллылар.
Бу өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх туһунан «Үс Хоһуун” бырагырааманы өр сылларга үлэлэтэн кэлбит оҕо уһуйаанын методиһа Евгения Васильевна Кучарованы кытары сэһэргэстибит:
-“Остуоруйа” оҕо уһуйаана оҕо доруобуйатын бөҕөргөтөр сыалтан 1999 сылтан доруобуйаны бөҕөргөтөр хайысхалаах үлэлээбитэ. 2002 сылтан оҕо этин-сиинин сайыннарар сыаллаах ИПКРО опорнай уһуйаана буолан күн бүгүнүгэр диэри үлэлии олоробут. Хотугу троеборье күрэҕин улуус иһигэр ыыппыппыт быйыл номнуо бэһис сыллаах үбүлүөйдээх тэрээһин буолар. Өрөсрүүбүлүкэ таһымыгар бу күрэх үһүс төгүлүн ыытыллар. Урукку сылларга пандемиянан сибээстээн дистанционнай көрүҥүнэн ыытыллыбыт эбит буоллаҕына, быйыл дьэ, манна миэстэтигэр буолла. 2019 сылтан улуустааҕы күрэҕи ыытабыт. Физрукпут – Иванова Ульяна Капитоновна, успуорт бэтэрээнэ.
Быйылгы күрэхпитигэр 58 оҕо Бүлүү, Сунтаар, Ньурба улуустарыттан кэлэн кытта сылдьаллар. Бастакы күммүтүгэр уһуну ыстаныы, куобахтааһын уонна ыйааһыннаах мээчиги быраҕыы күрэхтэрэ буолбута. Онтон эбиэт кэннэ 150 миэтэрэҕэ сүүрүү буолбута. Бүгүн наартаны ыстаналлар. Раиса Васильевна Григорьева — хотугу многоборье тренерэ сүбэ биэрэн, урут троеборье ыытар буоллахпытына, быйыл многоборье күрэҕэ гынныбыт.
2023 сыллаахха «Үс Хоһуун» диэн оҕо этин-сиинин бөҕөргөтөр бырагыраамабыт тахсыбыта. Ону Намҥа, Бэрдьигэстээххэ, Ньурбаҕа баран хаста да билиһиннэрбиппит. Уонна улууспут иһигэр бу үлэбит уопутун тарҕатан олоробут. Бу бырагыраамабыт олоххо киирэригэр хотугу многоборье олус көмөлөөх. Бырагыраамабыт «Лаборатория детства” көмөтүнэн 450 экземплярынан тахсыбыта. Ону улуустарынан тарҕаттыбыт. Биһиги научнай салайааччыбыт-Татьяна Ивановна Никифорова, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет преподавателэ, педагогика билимин хандьыдаата. «Уол оҕо буор кутун саха төрүт хамсаныытынан бөҕөргөтүү» диэн бырайыактан саҕалаабыппыт. Онно Тэрис «Алаас хамсаныыта» диэн кинигэтиттэн тоҕус хамсаныыны киллэрбиппит. Биһиги оруобуна тоҕус ый үлэлиибит. Тоҕус ыйга аттараммыт, бүтүн кэлэктиип бу үлэ бырайыагар кыттан саҕалаабыппыт. Билиҥҥи оҕолор дьиэҕэ олорон тахсаллар. Оҕо уһуйааныгар сатаан сүүрбэт да оҕолор кэлэллэр. Ону бу бырагыраамабытынан дьарыктаан оҕо этин-сиинин чэбдигирдэн сайыннарабыт. Бырагыраамабытыгар тыыныы, уунаҥнааһын, бэйэни илбинии (самомассаж) киирэр.
Егор Николаев, улуустааҕы успуорт начаалынньыга:
— Уһуйаан оҕолоругар аан бастакытын өрөспүүбүлүкэҕэ хотугу многоборье күрэҕэ биһиги улууспутугар буола турар. Үөһээ Бүлүүлэр хотугу многоборье сайдыбыта балачча буолла. Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэбит. Ол да иһин бу көрүҥ биһиги улууска ыытылла турар. Биһиги, тэрийээччилэр, успуорду салайар дьон бу саҕалааһыны хайгыыбыт, өйүүбүт. Бу көрүҥҥэ кыраларыттан дьарыктаммыт оҕолор тулуурдаах, эт-хаан өттүнэн үчүгэй эрчиллиилээх оҕолор тахсаллара чуолкай. Түөрт көрүҥҥэ күрэхтэһэллэр. Наартаны ойоллор, сүүрэллэр, ыарахан мээчиги быраҕаллар, ойоллор, онон эргиччи эт-хаан өттүнэн сайдан тахсаллар. Күрэхтэһиилэр элбэхтик тэриллэллэрэ буоллар. Кэлиҥҥи кэмҥэ оҕо уһуйааннарыгар физругунан эр дьон киирэн үлэлииллэрэ элбээбитэ бэлиэтэнэр. Ол эмиэ үчүгэй хамсааһын.
Юрий Васильев, Сунтаар:
— Оҕо уһуйааныгар үлэлээбитим номнуо уонча сыл буолла. Былырыыҥҥыттан хотугу многоборьены интэриэһиргээммин оҕолору дьарыктыы сылдьабын. Үөһээ Бүлүүлэр үлэлэрин уопутун икки сыллааҕыта истибитим. Ити иннинэ Аммалар ыыппыт күрэхтэригэр түөрт сыл кыттаммыт бастакы миэстэлэри ылбыппыт. Быйыл дьэ, манна түөрт оҕону, түөрт төрөппүтү илдьэ кэллим. Күрэхтэһиибитигэр бэркэ барсан иһэбит.
Бэйэм эмиэ атах оонньуутугар успуорт маастарыгар кандидаппын. Наартаны ыстаныынан эмиэ үлүһүйэ сылдьыбыттаахпын. Онон хотугу многоборье бэйэбэр эмиэ чугас көрүҥ буолар.
Бэҕэһээҥҥи күн түмүгүнэн, биэс мэтээллээх иһэбит. Бүгүн наартаҕа үчүгэйдик кыттыахтара диэн эрэнэбит. Ол эрэн долгуйуу баар. Маннык улахан таһымнаах өрөспүүбүлүкэ күрэҕигэр Сунтаартан бастакы кыттыы буолар. Үөһээ Бүлүүлэр олус көхтөөхтөр уонна барытын үрдүк таһымҥа тэрийдилэр. Залга киирэн баран олус сөхтүм. Наарта арааһа кыратыттан улаханыгар диэри баар. Сбор эҥин бөҕө. “Остуоруйа” оҕо уһуйааныгар олус үчүгэйдик биһигини көрүстүлэр, түһэрдилэр, маанылаан хоннордулар. Онон барҕа махталбытын тириэрдэбит. Күрэхтэһиигэ оҕолор наһаа кыһаллан кытталлар. Төрөппүттэр долгуйуу, оҕолоругар “ыалдьыы” бөҕө. Тренердэр эмиэ ураты турукка киирэн сүүрэ-көтө сылдьаллар. Онон күрэхтэһии тыына олус үчүгэй, бары турукка киирэн, ыһыы-хаһыы, инники дьулуһуу.
Шадриннар дьиэ кэргэттэрэ, Ньурба:
-Күрэхтэһиигэ аан бастаан кытынныбыт. Орто баайыылаахтык кытта сылдьабыт. Муус устарга Ньурбаҕа бэйэтигэр хотугу многоборье күрэҕэ буолуохтаах. Онно эмиэ кыттыахпыт. Оҕо сайдарыгар наһаа үчүгэй күрэх ыытылынна. Маннык күрэхтэри элбэхтик тэрийиэххэ наада. Оҕо күрэххэ үчүгэйдик сайдар.
Анна Дмитриева, Ньурба, «Кэскил» оҕо уһуйаанын инструктора:
-Биһиги хотугу многоборьенан дьарыктаммыппыт үһүс сыла буолла. Маннык күрэхтэр уһуйаан оҕолоругар ыытыллаллара үчүгэй. Кыра эрдэхтэриттэн саха төрүт күрэхтэрин билэллэр. Өбүгэ оонньууларын кыра эрдэхтэриттэн эттэринэн-хааннарынан билэн, оонньоон улааталлара туһалаах. Күрэх тэрээһинэ олус үчүгэй. “Остуоруйа” оҕо уһуйаан үлэһиттэригэр махтанабыт. Биһиги бу оҕо уһуйаанын «Үс Хоһуун” бырагырааматын сэргээммит кинилэри кытары бииргэ үлэлэһэ сылдьабыт. Бу күрэххэ Ньурбаттан түөрт оҕо уһуйаана кэлэн кыттыыны ыла сылдьаллар. Бу оҕо уһуйаанын уопутун туһанан, быйыл бэйэбит улууспутугар муус устаргы ыытаары сылдьабыт,- диэтэ.
Бу икки күннээх күрэхтэһии түмүгүнэн уолаттарга «Уһулуччу кыайыылаах» 1-кы миэстэтигэр «Ыллыкчаан» оҕо сайдар киинин бастакы хамаандатын иитиллээччитэ Заболоцкай Айсен ылыан ылла. 2-с миэстэҕэ Бүлүү куоратын «Веселые нотки» уһуйаанын иитиллээчитэ Сивцев Виктор таҕыста. 3-с бириистээх миэстэҕэ Сунтаар улууһун 1-кы №дээх “Туллукчаан” оҕо сайдар киин иитиллээччитэ Борисов Айхал ылары ситистэ.
Кыргыттарга «Уһулуччу кыайыылаах» 1-кы уонна 2-с миэстэни Сунтаар улууһун 1-кы №дээх “Туллукчаан” оҕо сайдар киин иитиллээччилэрэ Игнатьева Лилиана уонна Иванова Роксана ылан дьоннорун, тренердэрин үөрдүөхтэрин үөртүлэр. Онтон 3-с бочуоттаах миэстэҕэ «Остуоруйа» оҕо сайдар киинин иитиллээччитэ, хотугу многоборье инники эрэлэ Егорова Лилиана таҕыста.
Бу курдук оҕону эт-хаан өттүнэн эргиччи сайыннарар, Феодосия Владимировна Михайлова диэн эрчимнээх салайааччылаах «Остуоруйа” оҕо уһуйаанын кэлэктиибэ, улууспут үөрэҕин уонна успуордун салалтата бу биһиги улууска уһуйаан оҕолоругар күүскэ сайдан эрэр успуорт көрүҥүн-хотугу многоборьены үрдүк таһымнаахтык ыыттылар. Кыттааччы оҕолор, төрөппүттэр, тренердэр бары бу успуорт бырааһынньыгар сылдьан үөрэн, сайдан-үүнэн, сүргэлэрэ көтөҕүллэн бардылар.
Валентина ФИЛИППОВА