Үөһээ Бүлүүгэ спортивнай-физкультурнай хамсааһын туһунан кылгастыкБылыр-былыргыттан Үөһээ Бүлүү сирэ-уота – боотулуулар уонна кырыкыйдар өбүгэлэрэ Үрэн Хоһуун курдук, өргүөттэр уонна быракааннар төрүттэрэ Күрэнчэ Боотур курдук, икки атахтаахтан охто илик Тимир Бөҕө диэн улуу бөҕөһу охторон кэнэҕэски Сыа Бүлүү бөҕөстөрүн кыайыыларыгар аартык арыйбыт Сургуулук Ыйылаһын киһитэ Араҥ Бөҕө курдук – күүстээх, сымса, быһый уонна эр санаалаах дьон уутуйан үөскүүр түөлбэлэрэ.
Улууспут сурукка тиһиллибит, бэчээккэ ахтыллыбыт спортивнай историята хапсаҕайтан саҕаланар. Ол курдук, сэбиэскэй кэмҥэ Алексей Петрович Васильев-Мордьонноохоп, Василий Иннокеньевич Степанов-Буучугурас Бөҕө, Никита Константинович Докторов-Бычырдаан Бөҕө – бары Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара – хапсаҕайдаһан тустан аатырбыттара. Буучугурас Бөҕө 1937 сыллаахха Дьокуускай куоракка Саха АССР тэриллибитэ 15 сыллаах үбүлүөйүгэр анаммыт спартакиадаҕа аҕыс чулуу бөҕөһү охторон Саха сирин бастакы абсолютнай чөмпүйүөнэ буолбута.
1942 сыллаахха от ыйын 6 күнүгэр Үөһээ Бүлүүтэҕи оройуон Сэбиэтин исполкомун бэрэссэдээтэлэ Окоемов 44 №-дээх бирикээһинэн Александр Спиридонович Петров бэрэссэдээтэллээх физкультура уонна спорт оройуоннааҕы кэмитиэтэ тэриллибитэ. Араас сылларга үлэлээбит ити тэрилтэ салайааччыларыттан И.К. Сидоровы, В.Н. Семеновы уонна Е.А. Николаевы ойуччу тутан бэлиэтиэххэ сөп. Иннокентий Константинович үлэлээбит 1970-1976 сылларыгар оройуон киинигэр 3000 киһи олорор трибуналаах, 400 м усталаах алта киһи тэҥҥэ сүүрэр суоллаах, стандарка эппиэттиир футбол оонньуур хонуулаах стадиону, Намҥа, Ороһуга, Тамалакааҥҥа дьоҕус стадионнары, Үөһээ Бүлүүгэ, Боотулууга киэҥ-куоҥ спортивнай саалалары туттарбыта. Валерий Николаевич 1983-1987 сылларга үлэлээбит кэмигэр оҕо спортивнай оскуолатын арыттарбыта. Егор Алексеевич 2008 сылтан үлэлиир. Ол кэмтэн ыла спорт сорох федерациялара саҥа тэриллэн, сорохторун үлэтэ сөргүтүллэн, билиҥҥи кэмҥэ улууска спорт 21 көрүҥүгэр федерациялар айымньылаахтык үлэлииллэр. 2017 сылга улуус киинигэр “Үс хоһуун” стадион уонна элбэх функциялаах спорт саалата үлэҕэ киирбиттэрэ.
Улууска спорт сайдыытыгар улаханнык көмөлөспүт тэрээһининэн 1965 сыллаахтан тэриллибит Буучугурас аатынан спартакиада буолбута. Онно маҥнай хапсаҕайга, атах оонньуутугар уонна гиирэ анньыытыгар күрэхтэһэллэрэ, кэлин мас тардыһыыта киллэриллибитэ. Ити идеяны салҕаан Үөһээ Бүлүү оччотооҕу салалтата өрөспүүбүлүкэҕэ Манчаары оонньууларын тэрийэргэ туруорсубута. Улууспут хамаандата 1968 сыллаахха маҥнайгы, 1969 сыллаахха иккис Манчаары спартакиадаларын кыайыылаахтарынан тахсыбыта. Ити ситиһиилэр кэлэллэригэр “Урожай” ДСО оройуоннааҕы сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн 1966-1970 сылларга үлэлээбит Егор Андреевич Борисов дьоһун кылаата баара саарбахтаммат. Буучугурас спартакиадата кэнники уларытыллан өрөспүүбүлүкэтээҕи хапсаҕайга турнир буолбута. Ити турнир өрөспүүбүлүкэ таһымыгар ыытыллар турнирдартан саамай бастакы ыытыллыбыта. Кэлин “улугуруу” диэн ааттаммыт 1970-с сылларга Сэбиэскэй сойуус бары омуктара биир сэбиэскэй норуот буолаллар диэн омук быһыытынан уратыны көрдөрөр ыһыахтар биһирэммэт, чуумпутук бобуллар да буолбут кэмнэригэр Үөһээ Бүлүүгэ сыл аайы бэс ыйыгар спортивнай бырааһынньык – оройуон спартакиадата – тэриллэр буолбута. Ити тэрээһиннэр Аан дойдуга эйэни түстүүр аналлаах олимпийскай хамсааһыны кытары биир тыыннаах буолан, туох даҕаны хааччаҕа суох ыытыллаллара уонна улуус спорда, чуолаан хапсаҕай сайдарыгар төһүү күүс буолбуттара.
Физкультура учууталлара: ааспыт үйэ 50-60-с сылларыгар Андрей Иванович Донской, 60-70-80-с сс. Ульяна Тимофеевна Барахова, кэргэннии Зоя Васильевна уонна Дмитрий Герасимович Тарабукиннар, 70-80-с сылларга үрдүк анал үөрэхтээх тренер-преподаватель Валерий Николаевич Семенов улууска спорт араас көрүҥнэрин сайдыытыгар улахан кылааттарын киллэрбиттэрэ. 1987 сылтан оҕо спортивнай оскуолата тэриллэн үлэтин саҕалаабыта. Билигин итиннэ спорт 11 көрүҥүгэр дьарыктыыллар. Маҥнайгы дириэктэр Д.Е. Корякин, көҥүл тустуу тренердэрэ Н.Е. Афанасьев, Д.Н. Обулахов, А.Т. Александров, чэпчэки атлетика тренерэ Г.А. Николаев таһаарыылаахтык үлэлээн ааспыттара. Чэпчэки атлетикаҕа уонна хотугу мноборьеҕа тренердыыр Р.В. Григорьева ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар.
Улуус баһылыгынан В.С. Поскачин 2008 с. талыллыаҕыттан Үөһээ Бүлүү спорда иккис тыынын ылбыта. Владимир Семенович үлэлии киириэн инниттэн, талыллар түгэммэр, Манчаары спартакиадатын Үөһээ Бүлүүгэ ыыттарары ситиһиэм диэн эрэннэрбитэ. Ол этиитин дьаныһан туран 2017 сылга толорбута. XX-с үбүлүөйдээх спартакиада олохтоохтор бары түмсүүлээх үлэлэрин түмүгэр үрдүк таһымнаахтык ааспыта өр сылларга үтүө өйдөбүл, кэрэ кэпсээн буолуоҕа. Ити оонньууларга Үөһээ Бүлүү улууһун хамаандата бэйэтин бөлөҕүгэр бастаабыта. Спорт сабыдыала киһи этигэр-хааныгар эрэ буолбакка, тулалыыр эйгэтигэр кытта үтүө сабыдыаллааҕын суолбут-ииспит, бөһүөлэктэрбит тас көстүүлэрэ тупсубутуттан бигэтик өйдүүбүт.
Анатолий Мохчоҕор