Бүгүн биһиги дойдубут суверенитетын, тутулуга суох буолуутун, уратытын, модун кыаҕын уонна сайдыытын бигэ тирэҕэ – дойдуга бэриниилээх буолуу – хаһааҥҥытааҕар да күүһүрбүтүн көрөбүт. Норуот хаһан баҕарар салайааччыларын тула сомоҕолоһон кыайыыны ситиһэр. Биһиги улуу устуоруйабытыгар өрүү оннук буолбута, буола да туруоҕа. Онуоха элбэх омуктаах Улуу Арассыыйа норуота дойдутугар бэриниилээҕэ сүдү күүс буолар.
Сахабыт сирин автономиятын төрүттэспит уонна судаарыстыбаннаһын бөҕөргөппүт улуу дьоммутун саныах
тустаахпыт. Ол курдук бүгүн биһиги саха чулуу уолаттарыттан биирдэстэрэ — Исидор Никифорович Барахов.
Бу бэлиэ күҥҥэ 1990 сыллаахха Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтэ Судаарыстыбаннай суверенитет туһунан Декларацияны ылыммыта. Биһиги дойдубут политическай уонна экономическай тутула уларыйар сүҥкэн суолталаах сылларыгар бу докумуон оччотооҕу тирээн турар кэм ирдэбилэ этэ. Саха сирин хас биирдии олохтооҕун дьылҕатын быһаарар суолталаммыта.
Бу кэмтэн ыла судаарыстыбаннас өйдөбүлэ киирбитэ, өрөспүүбүлүкэ олоҕор улахан дьайыыны оҥорбута. Саха сирэ бэйэтин бас билиниитин тосхоллоро баар буолбуттара. Сиртэн хостонор баай, экономика, промышленность тутулугар саҥа сүүрээннэр хото киирбиттэрэ. Уларыйыы кэмигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтэ быраап өттүнэн анал туругун чопчулаабыта уонна Россия Федерациятын кытта быстыспат ситимин бигэргэппитэ.
Өрөспүүбүлүкэбит судаарыстыбаннаһын олохтонуутугар олук уурбут дьоммут сүҥкэн үлэлэринэн 1922 сыл муус устар 27 күнүгэр РСФСР Президиумун Киин кэмитиэтин Уурааҕынан Саха Автоновмнай Сэбиэскэй Социалистическай Республиката тэриллэн, ааспыт 2022 сылга Саха сирин олохтоохторо Саха АССР тэриллибитэ 100 сыллаах үбүлүөйүн үрдүк таһымҥа бэлиэтээбиппит.
2023 сыл өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар, чуолаан биһиэхэ, үөһээ бүлүүлэргэ бэлиэ сыл. Ол курдук, Исидор Никифорович Барахов төрөөбүтэ 125 сылынан улууска бу ааһан эрэр сыл Бараахап сылынан биллэриллибитэ.
Саха сирин государственнай тутулун иилээн-саҕалаан тэрийбит, төрүттээбит дьонунан биллиилээх государственнай уонна политическай деятеллэр Исидор Барахов, Максим Аммосов, Былатыан Ойуунускай, Степан Аржаков буолаллар. Сааһыгар тэҥэ суох муударай уонна кэскиллээх эдэр көлүөнэ дьон сыралаах, сындааһыннаах туруулаһар үлэлэринэн, тулхадыйбат туруорсууларынан Саха сирин олоҕо тосту уларыйбыта.
Бүгүн Дьокуускай куорат килбэйэр киинигэр турар Исидор Барахов пааматынньыгар СӨ Бырабыыталыстыбатын чилиэттэрэ, норуот дьокутааттара, улуус баһылыгын э.т. Семен Михалев салайааччылаах Үөһээ Бүлүү улууһун дьаһалтатын делегацията, Дьокуускай куоракка Үөһээ Бүлүү улууһун бэрэстэбиитэлистибэтин салайааччыта Анатолий Иванов уонна Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх биир дойдулаахтарбыт Исидор Барахов сырдык аатыгар сүгүрүйээри үөрүүлээх миитиҥҥэ муһуннулар.
Эҕэрдэ тылы СӨ Ил Дарханын уонна Бырабыыталыстыбатын дьаһалтатын салайааччыта Георгий Михайлов, Ил Түмэн судаарыстыбаннай мунньаҕын бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта, судаарыстыбаннай тутуу уонна сокуону оҥоруу сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Афанасий Владимиров, Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Семен Михалев, ыччаттар ааттарыттан Арктикатааҕы култуура уонна искусттво институтун 3-с кууруһун устудьуоҥката, Үөһээ Бүлүү устудьуоннарын уонна ыччаттарын уопсастыбатын салайааччыта Уйгулаана Гаврильева эттилэр.
Саха омук барыта дириҥник ытыктыыр уонна сүгүрүйэр киһитигэр, Саха Автономнай Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллэригэр бэйэтинэн баар күүһүн-күдэҕин харыстаабакка, тус олоҕун да кэрэйбэккэ биэрбит Исидор Никифорович Барахов төрөөбүт дойдутугар — Үөһээ Бүлүү улууһугар үс сиргэ тэҥинэн миитин ааста. Ол курдук, улуу киһибит төрөөн-үөскээн улааппыт Харбалааҕын нэһилиэгэр, Үөһээ Бүлүү киинигэр 1-кы нүөмэрдээх И.Н.Барахов аатынан орто оскуолаҕа уонна 3-с нүөмэрдээх Ю.Н.Прокопьев аатынан спорт оскуолатыгар сүгүрүйүү бэлиэтин — сибэкки дьөрбөтүн үөрүүлээх тэрээһиннэрэ буолла.
1-кы нүөмэрдээх бастакы оскуолаҕа ыытыллыбыт үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ үүнэн тахсан иһэр көлүөнэ ыччакка эҕэрдэ тыллары Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыгын үпкэ уонна экономикаҕа сүбэһитэ Наталья Гурьева улуус дьаһалтатын аатыттан, оскуола дириэктэринэн үлэтин саҕалаабыт Александр Поскачин уонна 8-с кылаас үөрэнээччитэ Тимур Тарасов тыл эттилэр.
Исидор Никифорович Барахов Саха сирин саамай ыарахан кэмигэр норуотун туһугар хорсуннук туруулаһан туран өрөспүүбүлүкэни тэрийсибитэ, саханы саха дэппитэ уонна сахалартан бастакынан Саха АССР Бырабыыталыстыбатын салайбыта. Саха норуотун ураты ыраас санаалаах, сырдык ыралаах Улуу Киһитин күлүм гынан ааспыт кылгас эрээри чаҕылхай олоҕо, кэскиллээх үлэтэ күн бүгүнүгэр диэри сырдык сулус буолан ыҥыра, угуйа турар.
Кристина Семенова, Спиридон Борбуев, Валентина Догоюсова, Анатолий Борисов хаартыскаҕа түһэриилэрэ
