Оллоонноох олоххо туох-туох буолбатаҕай? (кэпсээн)

Оллоон… Күөспүтүн кэтэһэн олоробут.

— Бүгүн пионер күнэ.

— Дьэ, доор, дьиҥнээх пиэнньиэр мин баарбын.

— Ол аата?

— Хомсомуолга үстэ киирэ һатаабытым. Дьэ биэрбэтэ кэллэҕинэ биэрбэт эбит этэ.

— Тыый. Ол хайдах?

— Дьэ бастакыбар, тохсус кылааска хомсомуолга ылыах буоланнар үөрэхпэр эҥин өрө тардынан һүрдэнэ һырыттым. Устаабы нойосуустаан хачыгыратыы. һочуот туттара киэһэ оскуолаҕа таххаары интиринээт көрүдүөрүн һиэккилэтигэр көрүнэн, оччотооҕу муоданан санныбар тиийэр хойуу баттахпын хаптаччы тараана һатыы турдум. Кэннибэр ким эрэ һөтөллүбүтүгэр хайыспытым, НВП учуутала хааннааҕынан хаһылыччы көрөн турар эбит.

—  Семенов, ханна бараары тупсарынныҥ?

— Оскуолаҕа. Хомсомуол һочуотун туттара.

— Һы, эн курдуктар хомсомуолга киирдэхтэринэ олорботох да көнө буолсу, — диэн баран миигин өлөр өстөөҕүн курдук кынчарыйаат, саннынан түҥнэри хаһыйа һыһан, остолобуой диэки киэбирбиттии туттан даадайа турда. Мин айахпын аппытынан туран хааллым. Тоҕо ити үлүгэр миигин абааһы көрбүтүн токкуйдуу сатаатым да, тобулбатым. Ийэм һуох буолан байыаннай пуоруманы өр кыайан тиктэрбэккэбин иккини баҕас ылбахтаабытым чуоккай. Ол эрэн мин эрэ буолбатах этэ ээ… Һиэккилэҕэ өссө төгүл көрүннүм да, һанаабар, тэҥ һаастыылаахтарбыттан оччо-бачча итэҕэһэ суох курдукпун. Арай атаҕым маадьаҕарын күлүөс бүрүүкэнэн кистэнэ сатыырым буолуо даҕаны, устуруойунан хаамарбар мэһэйдээбэккэ дылы. Хайдах итиччэни истэ-истэ учууталбын өлөрүөмүй… Һанаа бөҕөҕө баттатан, хоспор киирэн һоммунан бүрүнэн һытынан кээстим. Хайыамый, доор. Хомсомуоллаан хончоҥноон бүппүтүм һонон.

— Па, онтон?

— Онтон туран аармыйаҕа һырыттахпына, һааһыары хомсомуолга ылыы хампаанньата һаҕаланна. Мин һулууспабар бакаа һирдэрбэппин. Хара үлэҕэ оҕо эрдэхтэн миккиллибитим ханна барыай. Күн аайы артиллерия-мать ыарахан дьааһыктарын төттөрү-таары куруустаан таххабыт. Анаан-минээн бөдөҥ уолаттары ылаллар эбит быһыылааҕа итинник чаастарга. Мин дойдубар һин улахан ахсааҥҥа һыддьар курдук этим да, антах тиийэммин, паа, «чөккөөкү» диэбит сымыйа. Били «кииннэригэр тыынар» диэн бэтэрээ эрэ өттүнэн, чэ. Ол да гыннар һүгэрбинэн-көтөҕөрбүнэн икки миэтэрэлээх амбааллартан улаханнык хаалсыбаппын. Онон бу һырыыга баҕас хомсомуолга киирэрбэр туох да харгыс һуоҕун курдук һанаан, эрэх-турахпын. Биир түүнү быһа пуорма оҥосто (подгон), устаабы үөрэтэ (зубри) эҥиннии һатаан отой утуйбатым. Мандыраас да баар. Уочаратым кэлбитигэр хамыыһыйаҕа киирэн дакылааттаан һаайдым. Ыйытыктарын өйдөөн истибит эрэ киһи диэммин бүтүннүү кулгаах-харах иччитэ буолан чынайан турдум. Дьонум мин диэки көрө түһээт, тоҕо эрэ олоппосторугар тиэрэ түстүлэр. Тугу эрэ һибигинэстилэр. Араспаанньабын өссө төгүл ыйыттылар уонна киксибит курдук: «Откуда у тебя фамилия Семенов?» — диэн ыйыттылар.

— Аҕам араспаанньата, — диэтэҕим дии.

— Здесь есть родственники?- мойуор ыйытар. — Бааллара буоллар бэт да буолуоx эбит, — диэн һанаабыттан күлэн ырбайдым, һаатар.

— Рядовой Семенов, кру — гом! Немедленно покинуть помещение! — үллэ кыйахаммыт мойуор хоһуттан үүрэн таһаарда…

Хаһаарымабар киирэммин нууччам уолаттарыгар кэпсээбиппэр күлэн «быара суох» һыталлар: «Үрүҥ атамаан аймаҕа эбиккин, браток! Обмыть это дело надо»,- диэннээхтэр. Түһээн да баттаппатах киһим ол атамааннара диэни. Һураҕа монгуол дуу, татаар дуу аҥардаах Семенов диэн генерал һэриилэспит үһү кыһыллары утары. Онно мин туох кыттыгастаах буолуомуй. Ырааппыт да дьыала дии, ол гражданскай һэриибит. Дьэ, ыарахан доор! Ол курдук хомсомуолбуттан иккис төгүлүн хомолтолоохтук матаахтаабытым. Кыһыы диэтэҕиҥ. Эбиитин «атамаан» диэн хос ааттаммытым. Чэ, өссө онто нучубуо, өҥнөөхтүк иһиллэр этэ хата.

— Онтон үсүһүҥ?

— Туох барыта үһүстээх диэбиккэ дылы, доор, аармыйаттан илиибин өлөрөн һыыйыллан кэлэн баран эмиэ киирэ һатаабыттаахпын. Киһи да күлэр. Илиим аматыйаатын кытары һопхуос үлэтэ олордуо баара дуо, бастыҥ бороон көрөөччү аатырдым. Тойотторум: «Хомсомуолга киирэҕин да һабаас», — диэн уураахтаатылар. Инньэ гынан оройуон киинигэр арайкомуолга айгыстан киирэн тиритии-хорутуу быыһынан кумааҕы бөҕөтүн толордум. Хаартыскаҕа түһэ охсон кэллим. Эбиитин көтөх муҥунан аҥкыата, һайабылыанньа эҥин былааҥкаларын туттаран ыыттылар. Һассыарда ааттаах эрдэ кэлэҕин диэн буолла. Аймахтарбар хоноһолуу тиийэммин, чэйдээн баран, кумааҕыларбын буочарбын тупсарыахпынан тупсаран толорон һырылатан кэбистим. Һассыарда дөбөҥнүк ылаары аан дьиэҕэ турар өстүөкүлэлээх иһит ыскаабыгар кыбыта анньан баран доҕор уолбун кытта киинэҕэ барыстым. Ымсыылаах кыракый кыһыл значокпун, хайа муҥун доор, дьэ иилиммит һаҕа сананным. Киинэ кэннэ тыа уолаттара ханна мээнэ барыахпытый, дьоммор кэллэҕим дии. Арай дьиэҕэ киирбитим, доор, били ыскаабым муостаҕа һууллубут. Аттыгар күтүөтүм буолуохсут һаах курдук итирик утуйан мунна хаһыҥырыы һытар эбит. Үөмэн киирбитим, эдьиийим оҕотун илдьэ ыалга куоппут быһыылаах. Ким да һуох. Күтүөт илиитэ, таҥаһа бүтүннүү хаан. Таас кыырпахтара аан дойдуну биир гына ыһыллыбыттар. Били хаарыаннаах хомсомуолум докумуоннарын быыһаары ыскаабы өндөппүтүөм, пахай доор, эрэйдээхтэрим хаартыскалыын-майыырдыын хааҥҥа биккиллэн, былыр үйэҕэ быллаччы барбыттар. Дьэ буолар да эбит этэ, буолара кэллэҕинэ… Хостооммун ол-бу тирээпкэнэн һототтуу һатаабытым даҕаны, өссө ньаҕайданан туһаларыттан букатыннаахтык тахсаахтаабыттара. Б…! Абаккабар маҕыйа түһэн баран күтүөппүн эмэһэҕэ тэбэн «кип» гыннардым. Киһим ыҥырана — ыҥырана һытар балаһыанньатын уларытан биэрэн баран, таныытын тыаһын өссө тупсарда. Бүттэҕим ол…

— Оттон райкомолга баран быһаарса эҥин сатаабатаҕыҥ дуо?

— Хантан, доор. Оччолорго оннукка һанаммаккын даҕаны. Ким итэҕэйиэҕин баран. Нэһиилэ хонон тураат оптуобуһунан дьиэлээтэҕим дии…

Үөлээннээҕим пионерынан кырдьыбытыгар буруйдааҕы дьэ булбуттуу, атаҕын анныгар сытар кыра хаамысканы тэппитэ, чууркаттан төттөрү тэйэн, өлүү болдьохтоох, хочулуоктаах күөспүтүгэр «чолк» гыммытыттан иккиэн күлүстүбүт.

Надежда Кардашевская — Куттаах

уруһуй интэриниэт ситимиттэн

Читайте дальше